Aan de Genieweg in de Heemskerkerbroekpolder ligt in de driehoek tussen de A9, de Communicatieweg en de (afgesloten) Zuidermaatweg Fort Veldhuis. Het fort werd gebouwd tussen 1893 en 1899 als onderdeel van de Stelling van Amsterdam (sector Zaandam).
Fort Veldhuis met links de A9 en rechtsonder de Golfbaan
De Stelling van Amsterdam is een 135 km lange verdedigingskring op 15-20 km rond de hoofdstad Amsterdam welke grotendeels tussen 1881 en 1914 door het Departement van Oorlog is aangelegd.
Het omvat drie tot vijf kilometer brede onderwaterzettingen (inundaties) en 36 forten, twee kustforten, twee vestingen, vier batterijen en twee kustbatterijen. Daarnaast zijn er nog veel meer inlaatsluizen, nevenbatterijen en magazijnen geweest. Dit alles om het als ‘nationaal reduit’, als laatst te verdedigen gebied, van het Koninkrijk der Nederlanden te kunnen verdedigen. De verdedigingstactiek was dus voor een groot deel gebaseerd op het inunderen, onder water laten lopen van grote gebieden rond Amsterdam. Troepen en voertuigen van de vijand konden zich daardoor moeilijker bewegen. In de onmiddellijke omgeving behoren
135 kilometer verdedigingswerken in de “Stelling van Amsterdam op de kaart”
ook nog tot de Stelling van Amsterdam forten in Velsen en IJmuiden, Zuidwijkermeer aan het Noordzeekanaal, St. Aagtendijk (Beverwijk), Aan den Ham (Uitgeest) en het fort bij Krommeniedijk. Bij Fort Veldhuis ligt zuidwestelijk een nevenbatterij en ten westen van het fort ligt een inundatiekade. Door de voortschrijdende techniek van artillerie, infanterie, vliegtuigen, atoomwapens enzovoort verloor de Stelling haar rol in de Nederlandse verdediging eigenlijk al vrij snel na de oprichting.
Voor de tweede wereldoorlog werden er op Veldhuis nog wel luchtafweermitrailleurs geplaatst en in 1941 werd door de Duitse bezetter een zoeklichtremise met hellingbaan gebouwd. Door het verdwijnen van de buitenlandse dreiging, die na de Tweede Wereldoorlog juist omgevormd werd tot een bondgenootschappelijke verdediging, verloor de stelling, en ook Fort Veldhuis definitief zijn betekenis als verdedigingswerk.
Vooraanzicht Fort Veldhuis
In 1946/1947 werd het fort nog gebruikt als Bewarings- en Verblijfkamp “Kamp Fort Veldhuis” voor politieke delinquenten. Er werden tralies voor de ramen gemaakt en het fort werd rondom afgezet met prikkeldraad. De gevangenen waren zogenaamde foute Nederlanders zoals zwarthandelaren en N.S.B.’ers. Daarna is het nog gebruikt als opslagplaats voor militair materieel tot het midden 1956 officieel werd opgeheven als vestingwerk.
Omdat de Stelling door zijn oorspronkelijke militaire bestemming nauwelijks werd aangetast en grotendeels bewaard gebleven is, is de Stelling als geheel in 1996 op de Lijst van het Werelderfgoed van de UNESCO geplaatst vanwege haar waarde voor de mensheid.
Museumzaal Fort Veldhuis
Fort Veldhuis, dat ook grotendeels in oorspronkelijke staat verkeert, wordt sinds 1989 als museum gebruikt. Het museum is in beheer van de Stichting Aircraft Recovery Group 1940-1945. In het luchtoorlogmuseum zijn wrakstukken, foto’s en documenten te zien uit de Tweede Wereldoorlog. Behalve tentoonstellingen behoort onderzoek naar vermiste vliegtuigen en bemanningen en publicaties daarover tot de doelstellingen van de Stichting. Daaronder hoort ook het onderzoek naar de op 16 december 1943 nabij de Kruisberg in het Heemskerker duin neergestorte Lancaster bommenwerper die op weg was naar een bombardement van Berlijn.
Verder lezen: zie voor
Stelling van Amsterdam: http://www.stelling-amsterdam.nl/
Stichting Aircraft Recovery Group: http://www.arg1940http-1945.nl/
